Март со Аксиос: Импресии од изложбата „VIVE L’IMPRESSIONNISME!“, Ремек-дела на холандските колекции

Како што веќе дознавме во интервјуто со Наде Циева, претседателката на „Аксиос“, новиот состав на ова здружение во февруари оваа година го изаде петтото издание на истоименото списание, прво од оваа група на студенти и прво после неколкугодишната пауза. Идејата е во петтиот број да се застапат не само новите членови, туку пред сѐ нови теми и концепти, па така, може да се прочитаат десет текстови од десет студенти по археологија или историја на уметноста: 

1. Лука Јарчевски – Импресии од изложбата „VIVE L’IMPRESSIONNISME!“ Ремек-дела на холандските колекции

2. Николина Аврамоска – Положбата на жената во античка Македонија

3. Сара Василева – Симболиката во средновековната христијанска уметност

4. Ана Марија Елена Давидова – Пајонските свештенички чувари на култот на Сонцето

5. Наде Циева – Паралели меѓу праисториска и модерна уметност

6. Анастасија Наумчева – Епископската базилика во Стоби

7. Орион Љатифи – Неолитските населби во скопскиот регион

8. Андреј Кузмановски – Македонски погребни обичаи и погребот на Александар Македонски

9. Бојан Андрески  – Црквата Свети Никола во село Велмеј, Дебарца-Охридско

10. Наталија Марчевска – Културно-социолошкиот развој на населението во железно време во Пелагонија низ призмата на погребувањата.

Целото списание можете да го прочитате на нивната веб-страница, а како заокружување на март со „Аксиос“, во прилог ви го претставуваме првиот текст од петтото издание на нивниото списание, односно текстот на Лука Јарчевски за изложбата „VIVE L'IMPRESSIONNISME!“. 

---

Импресии од изложбата „VIVE L’IMPRESSIONNISME!“ Ремек-дела на холандските колекции

ВОВЕД

Импресионизмот е можеби најважното движење во целото модерно сликарство. Во 1860-тите група млади уметници решиле да го сликаат она што го гледаат, мислат и чувствуваат, на еден едноставен начин. Тие не биле заинтересирани за сликање историја, митологија или животи на големи луѓе. Наместо тоа, како што сугерира нивното име, импресионистите се обиделе на платно да добијат „импресија“ за тоа како некој пејзаж, случка или личност ги инспирирале во одреден момент. Тие користеле лесни потези и светли бои за да ја доловат карактеристичната светлина.

Во 1874 година, пред 150 години, импресионистите ја одржале својата прва заедничка изложба во студиото на Феликс Надар на Булеварот на Капуцин во Париз. По повод оваа годишнина, многу музеи низ цела Eвропа организираат изложби посветени на оваа група уметници. Еден од нив е музејот на Ван Гог во Амстердам, во кој на 11-ти октомври беше отворена изложба наречена „Vive l’impressionnisme! Ремек-дела од холандските колекции“, и ќе трае до 26-ти јануари 2025 год. Изложените уметнички дела се позајмени од колекциите на музеите од цела Холандија, од најзначајните уметнички институции во земјата, како и од бројни холандски приватни колекции. 

Изложбата зборува за тоа како бил прифатен импресионизмот во Холандија и ја разгледува улогата што ја одиграле клучните холандски колекционери во ширењето на движењето надвор од Франција. Изложбата се обидува да се справи со прашањата: како и кога се појавил интересот за импресионистичката уметност во Холандија; кој ги изложувал овие дела; кој ги купувал за свои колекции; и кои дела не биле ценети.

ХОЛАНДСКИТЕ КОЛЕКЦИОНЕРИ И УМЕТНИЦИ ЗА ВРЕМЕ НА ИМПРЕСИОНИЗМОТ

Изложбата започнува со два пејзажи на Винсент Ван Гог. Првото дело, насликано отприлика за време на развојот на импресионистичкото движење, претставува обид од страна на Винсент да слика како што му опишал неговиот брат Тео, кој пишувал од Париз за меѓусебната игра на светлината, лабавите потези со четката и живите бои на импресионистите. Винсент не успеал да го прилагоди својот стил на сликање. Сепак сè уште било тешко да се добие добра идеја за францускиот импресионизам во Холандија, па затоа дури кога Ван Гог од прва рака ги видел импресионистичките дела, неговиот стил претрпел вистинска трансформација. Оваа еволуција е очигледна на втората изложена слика, која тој ја насликал во Париз. 

Покрај тоа што бил галерист во Париз, Тео ван Гог бил колекционер на модерна

француска уметност. Тој постојано испраќал импресионистички отпечатоци од својата колекција, со надеж дека ќе ги запознае Холанѓаните со новиот правец во уметноста. 

Околу 1874 година, додека Париз бил центар на уметноста, во Холандија колекционерите се фокусирале на своите национални сликари, најмногу на оние од школата во Хаг. Боите кои ги користеле француските импресионисти биле премногу интензивни за Холанѓаните, кои биле навикнати на своите речиси монохроматски пејзажи и дела. 

Изложбата продолжува со дела од уметничката колекција на Хендрик и Сиентје Месдаг, која се сметала за најмодерна во Холандија на крајот на 19 век. Тие и самите биле важни уметници во Хашката школа. Нивните сивкави сцени на отворено потсетуваат на холандското пејзажно сликарство од 17 век. Месдаг собирале и пејзажи на отворено (en plein air) од околу 1840 до 1870 година од училиштето Барбизон. Нивните атмосферски слики, исто така, го издаваат влијанието на холандската уметност од 17 век. Преку делата од Хашката и Барбизонската школа, се гледа целта на изложбата да ги спореди бараните пејзажи во Холандија во однос на оние на француските импресионисти. Нивниот поетски реализам, кафеаво-сивата палета и многуте слоеви боја претставуваат целосна спротивност од техниката на импресионистите.  

Единствениот холандски уметник кој често се споменува заедно со француските импресионисти е Јохан Бартолд Јонгкинд. Тој сликал скици во акварел во својот тефтер, користејќи светли бои за да ги евидентира своите впечатоци од пејзаж што е можно подиректно. Тој експлицитно ги датира скиците по ден и место и ги користел подоцна во неговото студио како основа за неговите слики. Со текот на времето, книгите за скици на Јонгкинд биле демонтирани и листовите се продавале како независни цртежи. 

ФРАНЦУСКИ ИМПРЕСИОНИСТИЧКИ ПЕЈЗАЖИ ВО ХОЛАНДИЈА

Без разлика на тоа што поголемиот дел од народот имал одбивност кон новите идеи на импресионисти, имало мал број на колекционери кои имале поврзаност со Париз и биле интригирани од новините кои ги вовеле овие уметници. Холандија имала долга традиција на пејзажна уметност и затоа не е чудно што овие импресионистички пејзажи биле собирани од холандски поединци. 

Изложбата на првиот кат продолжува со пејзажи од француските импресионисти. Првото импресионистичко дело кое било дел од јавна колекција во Холандија е „Ла Корниш во близина на Монако“ од Клод Моне (1884), донирано во 1900 год. на Ријксмузејот. Донирано од страна на баронот и бароницата Ван Линден-Ван Паланд, кои уживале на француската ривиера. Тие несомнено го препознале јужниот француски крајбрежен пејзаж во оваа слика. 

Клод Моне неколку пати ја посетил Холандија, а во 1871 година отпатувал во Заандам. Таму, тој ја сликал постојано променливата холандска светлина и облаци, и ветрот што ја бранува водата. Шарените едра  и ветерници и куќите на овој живописен град го инспирирале да користи живописна палета. Иако не можел да најде купувачи за време на неговиот престој, пејзажите на Моне во Заандам сега се многу барани од музеите во Холандија поради нивниот холандски карактер.

Преку некои од изложените примероци, може јасно да се согледа дека често сликите кои ги купувале на некој начин потсетувале на пејзажите кои се среќавале во Холандија, како што се сликите со чамци и бродови на Едвард Мане и Клод Моне или сликата на Алберт Сисли „Поглед на Лувесиен во есента“ (1872). Сисли ја доловил студената светлина и меланхолијата на есента во северна Франција во мешавина од топли кафени, виолетови и сини. Палетата асоцира на таа на Холанѓаните, но техниката е сосема нова. 

ИМПРЕСИОНИСТИЧКА СКУЛПТУРА

Пластиката во импресионизмот се третирала слично како сликарството. Скулптурите често имаат неполиран карактер и наместо да претставуваат богови или музи, прикажани се живи фигури со изразито модерни ставови кон љубовта, мислата и физикалноста. 

Скулпторите импресионисти кои се претставени на оваа изложба се Едгар Дега, Медардо Росо, а централно место во изложниот салон на првиот кат заземаат скулптурите на извонредниот мајстор Огист Роден. Поставени се седум скулптури во човечки размери, а  како најзначајна се издвојува „Ева после падот“. Оваа лиена скулптура холандскиот народ за првпат ја видел на ретроспективната изложба на уметникот во Ротердам, 1899 год. Јан Худиг бил толку фасциниран од ова дело што финансирал гипсена  верзија за музејот Боијманс Ван Беунинген.  

СОВРЕМЕНИ ТЕМИ НА МОДЕРЕН ЖИВОТ

Покрај пејзажи, голем дел од импресионистите го сликале животот на современите парижани, нивните прошетки, забави итн. Иако има голем број на уметници кои ја преферирале оваа тема, во Холандија се собрани малку дела со оваа тематика. На вториот кат на оваа изложба се наоѓаат вакви дела, заедно со слики од мртва природа, скици и скулптури кои се со помали димензии во однос на оние на првиот кат кои се со човечка големина. Импресионистите се изразувале во различни медиуми, така што  поставката изобилува со акварели, пастели, цртежи и скулптури. 

Едгар Дега е најзастапен на овој кат, а воедно може да се каже и на целата изложба. Тој обожавал да експериментира со својот цртеж, односно со материјалите, при изработка на студии на балетани и балерини на нивните проби во Париската опера. Цртал со јаглен и креди во боја на обоени листови хартија. Ова бил едноставен начин за внесување боја во неговите цртежи. Во изложената скица со наслов „Три танчерки“, Дега со креда во боја ги   акцентирал чевлите, косата и тутусот, кои се истакнуваат живописно на зелена позадина.

Малото масло на платно „Портрет на госпоѓа Гуртје ван де Стадт“ е дело на Клод Моне при неговата посета на Заандам. Таа била дел од холандска колекција уште пред да биде измислен импресионизмот. Младата жена е облечена во црна жалосна облека, а самата слика е обоена со темни тонови, слични на Франц Халс и неговата палета, кои можеби биле инспирација за уметникот при сликањето на ова дело. 

Дискутабилно најзначајниот импресионист на модерен живот и фигури, Пјер-Август Реноар е автор на четири слики кои се наоѓаат на овој спрат: „Во кафулето“, „Стоечка млада жена“, „Младо девојче кое чита“ и најголемото платно на изложбата „Кловнот“. Делото централно претставува кловн застанат пред столица, со виолина во раката и уникатен костим извезен со златни пеперутки, додека во позадината се гледаат дотераните парижани од модерното време. 

БУЛЕВАР НА СКРШЕНИ СОНИШТА

Изложбата завршува со посебна соба во која има инсталација наречена „Булевар на скршени соништа“, дизајнирана од уметникот за светлина Ник Верстанд. Таа ги прикажува импресионистичките ремек-дела кои би можеле да бидат дел од холандската  колекција доколку не биле продадени на други места. 

ЗАКЛУЧОК

Изложбата „Vive l’impressionnisme! Ремек-дела од холандските колекции“ во музејот на Ван Гог во Амстердам е приказ на една богата колекција на импресионистички дела со кои Холандија може да се пофали. Оваа изложба  е можност на едно место да се видат делата на мајсторите на францускиот импресионизам, заедно со нивните приказни и значајност. Собрани се слики, скулптури, цртежи, отпечатоци и украсни чинии од големите импресионисти како Клод Моне, Едгар Дега, Пјер-Август Реноар, Берте Морисот, Мери Касат, Огист Роден, Камил Писаро и Пол Сезан. Многу малку импресионистички сцени од модерниот париски урбан или социјален живот се собрани во Холандија, особено во споредба со бројот на пејзажи, кои доминираат на изложбата. 

Направени се паралели помеѓу француските импресионисти и пејзажистите од Холандија кои работеле во истиот век.  Со споредување на традиционалните дела од Хашката школа можат јасно да се видат новините кои ги поставиле оваа нова група на уметници. Поставката на изложбата одлично ни прикажува како овој период во уметноста бил прифатен во Холаднија, кои колекционери го почитувале, а кои го потцениле.